การปั่นหุ้น (Stock Manipulation) หรือ การล่อและลวงนักลงทุนรายย่อยให้เข้าไปซื้อหรือขายหุ้นที่มีราคาสูงหรือต่ำกว่าสภาวะปกติ โดยเจตนาไม่สุจริต [1] โดยจุดสังเกตเบื้องต้นว่าหุ้นดังกล่าวนั้นกำลังโดนปั่นอยู่หรือไม่สามารถสังเกตได้จาก (1) ราคาหรือปริมาณการซื้อขายที่เปลี่ยนแปลงโดยไร้ซึ่งปัจจัยพื้นฐานรองรับ เช่น ภาพรวมเศรษฐกิจ การแข่งขันในอุตสาหกรรม การคุกคามจากคู่แข่งรายใหม่ เป็นต้น (2) ข่าวที่ไม่ทราบที่มาหรือไม่ได้รับการยืนยันจากบริษัท [2]

          แม้ว่านักลงทุนรายย่อยจะทราบถึงข้อควรระวังทั้งสองข้างต้นแล้ว แต่การเป็นเหยื่อในเหตุการณ์ Stock Manipulation ในตลาดหุ้นไทยยังมีให้พวกเราเห็นกันอย่างต่อเนื่องซึ่งสร้างความเสียหายและผลกระทบต่อความเชื่อมั่นของนักลงทุนในตลาดหุ้นไทยเป็นจำนวนมาก ผู้เขียนจึงนึกถึงประโยคเด็ดในหนังสือเล่มหนึ่งที่กล่าวไว้ว่า “อย่าริอ่านเป็นนักลงทุน ถ้าไม่รู้ว่าเขาโกงกันอย่างไร” ของอาจารย์บรรยง วิทยวีรศักดิ์ ที่ระบุไว้ว่าการจะเป็นนักลงทุนนั้น เราจะต้องศึกษาช่องทางการทำมาหาได้และเล่ห์เหลี่ยมของ “ขาใหญ่” เสียก่อน ดังนั้นผู้เขียนจึงต้องการอธิบายวิธีการปั่นหุ้นร่วมกับทฤษฎีเศรษฐศาสตร์คอร์รัปชันเพื่อให้ผู้อ่านเห็นภาพได้ชัดเจนมากยิ่งขึ้น แม้ว่าวิธีการปั่นหุ้นที่จะระบุต่อไปนั้นจะเป็นเพียงวิธี “ระดับอนุบาล” ที่ขาใหญ่ใช้ในตลาดหุ้นก็ตาม

          อย่างไรก็ดีก่อนจะไปทำความเข้าใจว่าวิธีการปั่นหุ้นนั้นเขาทำกันอย่างไร ผู้เขียนขอพาทุกท่านมาทำความเข้าใจ “ลักษณะของหุ้นที่นิยมปั่น” เสียก่อน สำหรับลักษณะดังกล่าวนั้นสามารถแบ่งออกเป็น 6 ข้อ [1] [2] ด้วยกันโดยมีรายละเอียดดังต่อไปนี้

          (1) หุ้นที่มีมูลค่าทางตลาด(Market Capitalization) ต่ำเนื่องจากใช้เงินจำนวนน้อยในการการทำให้ราคาปรับสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว(เรียกว่า การไล่ราคา) 

          (2) หุ้นที่มีปัจจัยพื้นฐานไม่ค่อยดีมากนัก เพื่อไม่ให้นักลงทุนสถาบันเข้ามาซื้อขายด้วย(แม้ว่าในปัจจุบันจะมีกรณีที่นักลงทุนสถาบันได้รับความเสียหายจากการปั่นหุ้นร่วมกับนักลงทุนรายย่อยด้วย เช่น กรณีหุ้น STARK [3]) 

          (3) ราคาต่อหุ้น(Market Price) ต่ำ 

          (4) จำนวนหุ้นหมุนเวียน(Free Float) ต่ำ เพื่อให้ง่ายต่อการควบคุมปริมาณหุ้นตามที่ตนต้องการ

          (5) ผู้ถือหุ้นใหญ่รู้เห็นเป็นใจ และ 

          (6) หุ้นที่มีข่าวดีมารองรับ เพื่อใช้ปัจจัยพื้นฐานของหุ้นมาล่อหลวงนักลงทุนรายย่อยไล่ราคาเพราะคิดว่าราคาหุ้นที่ปรับตัวสูงขึ้นนั้นมาจากปัจจัยพื้นฐานของหุ้น

           หลังจากทราบลักษณะของหุ้นที่นิยมปั่นกันแล้วส่วนถัดมาคือการอธิบาย “ขั้นตอนในการปั่นหุ้น” เพื่อสร้างผลประโยชน์จากการไล่ราคาของนักลงทุนรายย่อยซึ่งมีข้อปฏิบัติดังนี้ (1) การเลือกตัวหุ้น ภายหลังการคัดเลือกหุ้นที่สามารถนำมาปั่นราคาภายใต้ลักษณะ 6 ข้อข้างต้นแล้ว ขาใหญ่จะต้องพิจารณาถึงสัดส่วนการถือหุ้นของนักลงทุนคนอื่นๆประกอบด้วย เนื่องจากหากตนเองเข้ามาถือหุ้นดังกล่าวแล้วจะต้องไม่ให้ผู้ถือหุ้นรายใหญ่หรือนักลงทุนสถาบันเข้ามาแทรกแซงได้นั้นเอง อย่างไรก็ดีหากผู้ถือหุ้นรายใหญ่ให้ความร่วมมือ การปั่นหุ้นก็จะง่ายไปอีกขั้น (2) การกระจายเปิดพอร์ตการลงทุน โดยเป็นการเปิดพอร์ตไว้ที่โบรกเกอร์ต่างๆ ในชื่อที่แตกต่างกัน ซึ่งโดยส่วนใหญ่แล้วมักจะเป็นชื่อของคนที่ขาใหญ่ไว้ใจ เช่น คนขับรถ คนสวน หรือเรียกว่า ตัวแทนถือหลักทรัพย์ (Nominee)¹ เพื่อป้องกันไม่ให้สืบสวนมาถึงตนได้

ก่อนจะไปในส่วนของขั้นตอนถัดไปเราจะพบว่าในสองขั้นตอนแรกมีตัวละครนอกจาก “ขาใหญ่” ในการทำให้การปั่นหุ้นครั้งนี้สมบูรณ์และง่ายมากยิ่งขึ้นนั้นก็คือ เครือข่าย (Network) ซึ่งก็คือผู้ถือหุ้นรายใหญ่ที่ให้ความร่วมมือในขั้นตอนแรก และ Nominee ในส่วนของขั้นตอนที่สองนั้นเอง ภายใต้ทฤษฎีเศรษฐศาสตร์คอร์รัปชันที่จำแนกประเภทการคอร์รัปชันตามหลักการทางทฤษฎีไว้นั้น พฤติกรรมการปั่นหุ้นจากสองขั้นตอนข้างต้นนั้นสามารถอธิบายได้ผ่านการคอร์รัปชันประเภท ผู้อุปถัมภ์กับผู้พึ่งพา (Patron – Client Relationship) แสดงดังรูปที่ 1

รูปที่ 1 –แสดงความสัมพันธ์ของโครงสร้างผู้อุปถัมภ์กับผู้พึ่งพา

ที่มา: ดัดแปลงจาก Khan (1998)