“ขงจื๊อ” ความเชื่อเพื่อความสงบสุขที่นำไปสู่ความเหลื่อมล้ำ?

“สังคมเกาหลีเป็นสังคมที่น่าสนใจ เพราะมีความเป็น multi society system คือ ในมุมการเมืองมีความเป็นประชาธิปไตยสูง ในมุมความเท่าเทียมเนี่ย คุณเป็นประธานาธิปบดีคุณทำผิด คุณก็ติดคุก แต่ขณะเดียวกันนั้น สังคมเกาหลีก็ยังเป็นสังคมที่มีลำดับขั้นภายในบ้านอยู่ดีซึ่งเกิดจากแนวคิดขงจื๊อที่มีการแบ่งบทบาทหน้าที่ของคนในสังคม เพราะฉะนั้น ถึงแม้ว่าในสังคมเกาหลีจะมีประชาธิปไตยที่เข้มแข็งมาก แต่มันก็ยังมีพื้นที่ที่พลังทางการเมืองยังคงไม่สามารถแทรกเข้าไปได้ ซึ่งก็คือพื้นที่ทางวัฒนธรรม และพื้นที่ทางวัฒนธรรมที่ว่านี้ก็เรียกได้ว่าเป็นกำแพงที่มีความแข็งแกร่งมากเช่นกัน ซึ่งกำแพงที่ว่าก็คือแนวคิดขงจื๊อนั่นเอง” อ.ดร. ถาปกรณ์ กำเนิดศิริ (สัมภาษณ์, 23 กุมภาพันธ์ 2566)

 คำกล่าวข้างต้นจากการสัมภาษณ์ข้างต้นในประเด็นเกี่ยวกับความเชื่อและการเมืองในเกาหลีใต้ สะท้อนให้เห็นว่า ความเท่าเทียมในมิติทางการเมืองของเกาหลีใต้มีความเด่นชัดมาก เช่น ผู้ชายทุกคนต้องเกณฑ์ทหารไม่ว่าจะเป็นดาราหรือคนมีชื่อเสียงก็ตาม และผู้คนเมื่อทำผิดต้องได้รับโทษไม่เว้นแม้แต่ประธานาธิบดีอย่างกรณีของอดีตประธานาธิบดี พัค กึนฮเย ที่ถูกศาลเกาหลีใต้ตัดสินจำคุก 24 ปี จากความผิด 16 ข้อหาที่เกี่ยวกับการทุจริต (BBC News ไทย, 2561) เป็นต้น ในขณะเดียวกัน “แนวคิดขงจื๊อ” กลับเป็นกรอบความคิดในมิติทางสังคมที่แข็งแกร่งซึ่งมีอิทธิพลต่อความเชื่อและการดำเนินชีวิตของผู้คนภายในประเทศเป็นอย่างมาก

 เมื่อเป็นเช่นนั้นแล้ว เราจึงต้องทำความเข้าใจในแนวคิดขงจื๊อเสียก่อน ว่าแนวคิดนี้เกิดขึ้นเกิดขึ้นในช่วงที่สังคมจีนมีความวุ่นวาย เป้าหมายของขงจื้อจึงมุ่งเน้นไปที่การทำให้สังคมเกิด “ความสงบสุข” โดยสังคมจะสงบสุขได้ก็ต่อเมื่อผู้คนในสังคมมีคุณธรรมประจำตัว อันได้แก่ “เหริน” ซึ่งหมายถึงการปฏิบัติตนอย่างมีมนุษยธรรมต่อผู้อื่น และ “หลี่” คือการปฏิบัติตามขนบธรรมเนียมจารีตและประเพณี และเมื่อใดที่ผู้คนประพฤติปฏิบัติไปตามแบบแผนที่ควรจะเป็น เมื่อนั้นก็จะนำมาซึ่งความสงบสุขภายในสังคมในที่สุด (Tudor, 2565, น. 69-71) หนึ่งในแนวคิดของขงจื๊อที่ถูกใช้เป็นธรรมเนียมแบบแผนสำคัญซึ่งว่าด้วยการปฏิบัติต่อผู้อื่นในสังคม คือ คู่ความสัมพันธ์หลักทั้ง 5 คู่ ได้แก่ 1) ผู้ปกครอง-ผู้ใต้ปกครอง 2) พ่อ-ลูก 3) ผู้อวุโส-ผู้น้อย 4) สามี-ภรรยา และ 5) เพื่อนที่มีสถานะเท่ากัน โดยผู้ที่อยู่ลำดับหน้าจะมีสถานะสูงกว่าลำดับหลัง ดังนั้น เมื่อผู้คนเรียนรู้บทบาทหน้าที่ของตนเองและปฏิบัติตามสถานะของตนได้อย่างเหมาะสมแล้ว ความสงบสุขในสังคมก็จะเป็นสิ่งที่ตามมาโดยปริยาย 

เมื่อพิจารณาตามหลักแนวคิดของขงจื๊อแล้ว บทบาทหน้าที่ในอุดมคติของผู้หญิงคือการเลี้ยงดูและอบรมสั่งสอนลูกเพื่อให้ลูกเติบโตมาเป็นคนดีของสังคม เมื่อคนในสังคมเป็นคนดีมีคุณธรรมแล้ว สังคมก็จะเกิดความสงบสุข เมื่อเป็นเช่นนี้ จึงเป็นเหตุผลให้ผู้หญิงไม่ควรออกไปยุ่งกับเรื่องนอกบ้านซึ่งหมายถึงทั้งการออกไปทำงานและการมีส่วนร่วมทางการเมือง เนื่องจากหากผู้หญิงเลือกที่จะไปยุ่งกับเรื่องนอกบ้านแล้ว ก็จะส่งผลให้เรื่องในบ้านอย่างการเลี้ยงดูและอบรมบุตรถูกละเลยได้ กล่าวได้ว่าบทบาทหน้าที่ของผู้หญิงในระบบเศรษฐกิจตามแนวคิดขงจื๊อคืองานประเภทที่ไม่ได้รับค่าจ้างหรือ Unpaid Work เช่น งานบ้าน นั่นเอง ซึ่งแนวคิดเหล่านี้ก็เป็นแนวคิดที่ฝังรากลึกอยู่ในวิธีคิดจนกลายเป็นวิถีแห่งการดำเนินชีวิตที่แบ่งบทบาทหน้าที่ระหว่างผู้ชายและผู้หญิงเกาหลีไปโดยปริยายมาจนถึงปัจจุบัน

รัฐบาลเกาหลีใต้ กับการส่งเสริมนโยบายด้านการเลี้ยงดูบุตรเพื่อแรงงานหญิง

 จากการศึกษาบทความ A Confucian War Over Childcare? Practice and Policy in Childcare and Their Implication for Understanding the Korean Gender Regime โดย Sook-yeon Won และ Gillian Pascall (2004) ผู้เขียนว่าเกาหลีใต้เองก็มีนโยบายที่สนับสนุนช่วยเหลือแรงงานหญิงอยู่บ้าง เช่น การออกกฎหมาย The Gender Equal Employment Act และ The Infant Care Act เพื่อช่วยเหลือด้านการเลี้ยงดูบุตรโดยตรงและสนับสนุนให้เกิดความเท่าเทียมทางเพศระหว่างแรงงานชายหญิง ตลอดจนรัฐบาลมีการช่วยเหลือภาคเอกชนในด้านนี้ด้วย เช่น การให้เงินกู้ระยะยาวกับสถานรับเลี้ยงเด็ก เป็นต้น เมื่อพิจารณาถึงตรงนี้ ก็ดูเหมือนว่าทางรัฐบาลเกาหลีใต้ได้มีการส่งเสริมและช่วยเหลือให้แรงงานหญิงมีโอกาสเข้าร่วมในตลาดแรงงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น 

แต่ในความเป็นจริงแล้ว สิ่งที่เกิดขึ้นกลับไม่ได้เป็นการส่งเสริมและช่วยเหลือแรงงานหญิงเท่าที่ควร เนื่องจากใน The Gender Equal Employment Act และ The Infant Care Act มีข้อกำหนดให้ “นายจ้างต้องสร้างสิ่งอำนวยความสะดวกหรือพื้นที่สำหรับเลี้ยงเด็กในที่ทำงาน หากมีลูกจ้างผู้หญิงมากกว่า 300 คน” ซึ่งจะเห็นได้ว่ากฎหมายนี้รองรับเฉพาะกับบริษัทขนาดใหญ่ แต่ในทางปฏิบัติ ผู้หญิงมักทำงานในบริษัทขนาดเล็กที่มีลูกจ้างไม่ถึง 300 คนมากกว่าทำงานในบริษัทใหญ่ สถานการณ์เช่นนี้จึงทำให้นโยบายนี้ไม่ได้ถูกนำมาปฏิบัติจริงเท่าไรนัก และสถานรับเลี้ยงเด็กของรัฐเองก็ไม่ได้มีคุณภาพเท่าที่ควร โดยจากการสัมภาษณ์คุณแม่ชาวเกาหลีหลายท่าน พบว่า สถานรับเลี้ยงเด็กของรัฐบาลนั้น มีเจ้าหน้าที่น้อย สกปรก เสียงดังและมีเด็กเป็นจำนวนมาก เงื่อนไขข้างต้นบีบให้คุณแม่หลายท่านจำเป็นต้องหันไปเลือกทางที่มีต้นทุนสูงกว่าเพื่อให้ลูกได้อยู่อย่างสบายและมีคุณภาพมากขึ้น เช่น การนำลูกไปฝากไว้กับพี่สะไภ้หรือแม่สามี เป็นต้น (Won and Pascall, 2004)  

โดยสรุปแล้ว รัฐบาลเกาหลีนั้นมีนโยบายที่สนับสนุนด้านการเลี้ยงดูบุตรอยู่ แต่อาจยังไม่สามารถกล่าวได้อย่างเต็มปากนักว่านโยบายเหล่านี้มีประสิทธิภาพในการปฏิบัติจริงอันจะนำไปสู่ความเท่าเทียมในตลาดแรงงานและสังคมได้

ระบบเศรฐกิจที่แข่งขันกันอย่างหนักหน่วง จนผู้หญิงแข่งด้วยแทบไม่ไหว

ข้อมูลอัตราการเข้าสู่ตลาดแรงงานของผู้หญิงเกาหลีในแต่ละช่วงวัย พบว่ามีลักษณะเป็น M-shape curve คือ มีจุดพีคแรก ที่ช่วงวัย 20-24 ปี สะท้อนการเข้าสู่ตลาดแรงงานที่สูงเพราะเป็นช่วงก่อนแต่งงาน-มีลูก และหลังจากช่วงนี้ไปจำนวนแรงงานหญิงในตลาดจะลดลงมาก แล้วค่อย ๆ เพิ่มขึ้นเป็นจุดพีคที่สองประมาณช่วงอายุ 40-49 ปี (Wong and Pascall 2004) ดังภาพประกอบที่ 1

ในขณะที่อัตราการเข้าสู่ตลาดแรงงานของผู้ชายเกาหลีมีลักษณะเป็น inverted U-shape curve คือตัวยูคว่ำ ที่จะค่อย ๆ เพิ่มขึ้นตามช่วงวัย แล้วลดลงในช่วงอายุ 50 ปี ดังภาพประกอบที่ 2